Buyseren lehenengo hirumilako zerrenda. 1986ko Muntanya Aldizkaria 748 zenbakidunean.
1986ko abenduan Juan Buysek bere lehenengo hirumilako zerrenda argitaratzen du Kataluniako Centre Excursionistaren aldizkarian:Muntanya 748 zenbakia.
Zerrendatu behar ziren mendien arteko adostasuna oso zaila zenez;lehendabizikoz Buysek arau errazak proposatzen ditu jakiteko mendi bat hirumilakoa denentz; horregatik zerrenda batean agertu behar du. Bere asmoa ahalik eta desadostosun gutxien agertzea eta, bide batez, zerrenda honetan ahalik eta hirumila metroko tontor gehiago agertzea. Horretako bi mailak egiten ditu: bata eztabaidaezineko tontorrak eta bestea gainontzekoekin: aurretontorrak, orratzak eta bigarren mailako puntak agertzen direnak.
Erabiltzen saiatzen diren arauak honakoak dira:
1. Definiziogatik mendi baten punturik garaiena bere tontorra da. Horregatik lehenengo maila sailkapenean hirumilako mendi gorengoak sartzen dira. Teorian mendi bakoitzak tontor bat dauka (Bizkien Tontorra izango da salbuespenak araua baieztatzen duena 3160 metroko bi tontor dituelako).
2. Mendi ez diren tontorrak, hau da mendi baten punturik haundienak, bigarren mailako sailkapenean sartzen dira, bai aurretontorrak, bai orratzak bai bigarren mailako tontorrak baldin badira.
2.1. Arau honek salbuespen batzuk ditu, hauek guztiz justifikaturik daude:aurretontor, orratz edo punta batek (geografikalki bigarren mailakoa izanik) tontor baten izen duenean -orokorrean Pirinioetako aintzindariko aurkitzaileek holakoak bataiatu zutelako- eta tradizionalki mendizaleek tontortzat hartu dute.
2.2 Punta batetik (tontorra izan ez dena) mendi-adar edo alboko kontrahorma sortzen bada edo berezko igoera baldin badu, motibo erabakigarria izan daitezke tontor hauek lehenengo mailan sailkatzeko Aneto Bizkarra gertatzen da bezala.
Ikus dezagun lehenengo arauan,zalantzarik gabekoa izan beharko litzateke, salbuespenak agertzen direla. Jacques Jofreren ustea errealitate bihurtzen da, itxurazko erraza dena errealitatera eraman nahi denean aurki benetako buruhaustea bilakatzen da. Nabaritu behar da aipatutako salbuespena ez dela guztiz inozentea. Buyse, idazten duen lehenengo orrialdetik, izan ere, Los Gemelos izena saiatzen da tontor eta leku batekin uztartzen nahiz eta bi tontor iradoki. Arrazoia bilatu beharko da aske geratzen den tontorrerako izen proposamena. Hala da, 3160 metroko tontorrari Gemelos toponimoa jartzean (hau bi puntatxoak dira arrakala txiki batetik banaturik) 3125 metroko tontor bat geratzen da izen barik. Buyseren pertzepzioari Alpina kartografiak laguntzen dio: Posetsen lehenengo mapan, 1960 urtean, Los Gemeloseko tontor bakarra agertzen da 3125 metro dituena. Hau gandor elkartze puntuan kokaturik dago; baina 70 urtetan (1972 eta 1974 urtetako bostgarren eta seigarren argitalpenak) Gemelos tontorra denominazioa 3160 metroko puntara joan da eta 3125 metroko gandor korapiloa izenik gabe geratzen da. Ematen du Buysek, Feliu Izarden aurreko zerrenda ez jakinik, kontsultatu egin duela esaten duen arren, 3125 metroko tontorra izen gabeko hirumilakoa dela uste du. ¡Ze paregabeko aukera hirumilako bat bere izenarekin bataiatzeko! Baina, kontu hori guztia hain garbia ez dadin, Buyse mendia ordez bere goitizena erabiltzen du: El Veterano, katalanez: El Veterà. Ukitze ofizialagoa emateko bukaerako oharra gehitzen du "oraindik onarpen ofiziala aurkitzeke". Ez dakigu norengan joan zitekeen onarpen ofizialaren bila, baliteke inorengan abiatzea; etorkizunean aukera ezin hobea izango zen. Bikien auziari buruz asko idatziko da, ikusiko dugun bezala.Adibide gisa 1991ko Revue Pyrénéenne 55 zenbakidunean agertu zen Marc Jusnelen artikulua, non Buyseren bataitzaren berri jaso zuen eta Alpina argitaletxearen maparen zehaztugabetasunak aipatzen ditu, Granollerseko argitaletxea hurrengo urtean defendatzen du Montserrat Llobeten erantzunaren bidez Revue Pyrénéenne 58 zenbakidunean. Halaber, Marc Jusnelek bigarren eskutik bidaltzen du zeinen aldizkari 64 zenbakidunean agertzen dena. Honetan aipatutako ondorioak berresten ditu eta kartografia proba moduan Prameseko mapan non ikusten duen modu garbia al de batetik Ipar eta beste aldetik Hego Bizkia. Buysek arazo toponimikoa sortu du alde batean ez zegoen guztiz adierazia kartografian. Gainera, litekeena da, bere bataiaren bidegabekeria justifikatzeko, tontor ondorengo aldaketaren izenak izatea.
Zerrendan agertzen diren tontor zenbakia 153 dira( 121 lehenengo mailakoan eta 32 bigarren mailakoan), hau da Feliu Izarden aurreko zerrendak baina bost tontor gehiago ditu:Tuca de Llardaneta okerreko altuera 3211 metrokoa, Espalda de Chausenque 3138 metrokoa, Pic du Milieu 3129 metrokoa, Punta de Saint Saud 3079 metrokoa. Ekialdeko Clarabidea 3021 metrokoa.
Izen aldaketa 1985eko Feliu Izerden zerrendarekin alderatuz dira: Els Bessons (bizkiak katalanez) Hego Bizkiaren ordez; El Veterá Ipar Bizkiaren ordez; Pica d´Estats Hegoekialdeko Punta (izen tradizionala) Punta d´en Gabarroren partez, Eriste Handia o Leners (bi isurialdeko izenak) Grand Pic de Bagüenyolaren partez; Pic Anonim edo Cadier ( 1919an hala bataiatu zuen Frantziako piriniozaletasunak) Punta d'en Herediaren ordez; Arnales (Alpinako kartografian izen erabilia) Pic Nord de Pondiellosen partez; Hego Arnales Pic de Pondiellosen ordez.
Jakinarazi behar da Feliu Izardek Cregüeñako hiru puntarako harturik izenak eta ordena berean Buysek hartzen ditu, baina kokapen izena kenduz: Ekialdeko, Erdiko eta Mendebaldekoa. Orratz izen dantzaren bigarreen ekitaldia (orratz hauetako ikusi azalpena Feliu Izarden hirumilako zerrenda (1985).).
| a) Zona Balaitós-Infiernos-Argualas | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 001 Balaitós 3151m | ||
| 01 Torre Casterillou 3049m | ||
| 02 Agulla d'Ussel 3020m | ||
| 03 Pic Anònim 3022m | ||
| 04 Frondella Oriental 3068m | ||
| 002 Frondella Central 3069m | ||
| 05 Frondella Occidental 3006m | ||
| 003 Gran Faxa 3005m | ||
| 004 Infierno Occidental 3073 | ||
| 005 Infierno Central 3082m | ||
| 006 Infierno Oriental 3076m | ||
| 007 Arnales 3006 | ||
| 06 Arnales Sud 3001m | ||
| 07 Agulla de Pondiellos 3015m | ||
| 008 Garmo Negre 3051m | ||
| 009 Algas 3021m | ||
| 010 Argualas 3046m | ||
| b) Zona del Vinhamala | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 011 Pique Longue 3298m | ||
| 012 Clot de la Hount 3289m | ||
| 013 Cerbillona 3247 | ||
| 014 Pic Central 3235m | ||
| 015 Montferrat 3220 | ||
| 016 Gran Tapou 3143m | ||
| 017 Pic du Milieu 3129 | ||
| 018 Piton Carré 3197m | ||
| 019 Pointa de Chausenque 3204m | ||
| 08 Épaule de Chausenque 3138m | ||
| 020 Petit Vinhamala 3032m | ||
| c) Zona del Mont Perdut | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 021 Gabietu Occidental 3034m | ||
| 022 Gabietu Oriental 3031m | ||
| 023 El Taillón 3144m | ||
| 024 El Casc 3006 | ||
| 025 Torre de Marboré 3012 | ||
| 026 Espatlla de Marboré 3077m | ||
| 027 P.Occ. de la Cascada 3099m | ||
| 028 P.Central de la Cascada 3088m | ||
| 029 P.Oriental de la Cascada 3165m | ||
| 030 Pic de Marboré 3253m | ||
| 031 Petit Astazú 3024m | ||
| 032 Gran Astazú 3080m | ||
| 033 El Cilindre 3328m | ||
| 09 Dit del Mont Perdut 3188m | ||
| 034 Mont Perdut 3355m | ||
| 035 Sum de Ramond 3254m | ||
| 036 Punta de las Olas 3002m | ||
| d) Zona de la Múnia | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 037 Pic Heid 3022m | ||
| 038 Pic de Troumouse 3085m | ||
| 039 Sierra Morena 3090m | ||
| 10 Petita Múnia 3096m | ||
| 040 La Múnia 3134m | ||
| 041 Pico Robiñera 3003m | ||
| e) Zona de Néouvielle | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 042 Néouvielle 3091m | ||
| 043 Punta Ramougn 3011m | ||
| 044 Pic des trois Conseillers 3039m | ||
| 045 Turon de Néouvielle 3035m | ||
| 046 Pale de Carbounouse 3021m | ||
| 047 Pic de Bugarret 3031m | ||
| 048 Dent d'Estibère mâle 3017m | ||
| 049 Pic Maubic 3058m | ||
| 050 Pic Long 3192m | ||
| 051 Pic Badet 3160m | ||
| 052 Pic Maou 3074m | ||
| 053 Campbieil 3157m | ||
| 11 Lentilla 3044m | ||
| 054 Estaragne 3006m | ||
| f) Zona Culfreda-Bachimala | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 055 Lustou 3023m | ||
| 12 Culfreda Nord 3032m | ||
| 056 Culfreda 3034m | ||
| 057 Punta de la Pez 3024m | ||
| 058 Pic Abeillé 3029m | ||
| 13 Punta sense nom 3040m | ||
| 059 Petit Bachimala 3061m | ||
| 14 Punta Ledormeur 3120m | ||
| 060 Pic Schrader 3177m | ||
| 15 Punta Sabre 3136m | ||
| g) Zona Pocets-Eristes | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 061 El Veterà 3125m | ||
| 062 Els Bessons 3160m | ||
| 063 Pocets 3375m | ||
| 064 Bardamina 3079m | ||
| 065 Dent de Llardana 3085m | ||
| 066 Tuca de Llardaneta 3211m | ||
| 067 Espadas 3332m | ||
| 068 Pavots 3121m | ||
| 069 Diente Royo 3010m | ||
| 070 La Forqueta 3007m | ||
| 071 Eriste Nord 3025m | ||
| 072 Gran Eriste 3053m | ||
| 073 Eriste Sud 3045m | ||
| h) Zona Clarabide-Perdiguero-Crabioules | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 074 Clarabide Occidental 3028m | ||
| 16 Clarabide Oriental 3021m | ||
| 075 Pic Gías 3011 | ||
| 076 Pic Saint-Saud 3003m | ||
| 077 Pic Camboué 3043m | ||
| 17 Punta Saint-Saud 3079m | ||
| 18 Pta. Lourde-Rocheblave 3104m | ||
| 078 Gourgs-Blancs 3129m | ||
| 079 Pic Jean Arlaud 3065 | ||
| 080 Belloc 3008m | ||
| 081 Spijeoles 3065m | ||
| 082 Gourdon 3034m | ||
| 19 Cap dera Baquo 3097m | ||
| 20 Pic dera Bacquo 3106m | ||
| 083 Seilh dera Baquo 3144m | ||
| 084 Pic del Portilló d'Oô 3050m | ||
| 085 Perdiguero 3221m | ||
| 086 Lézat 3107m | ||
| 21 Crabioules Occidental 3106m | ||
| 088 Crabioules Oriental 3116m | ||
| 089 Pic de Literola 3132m | ||
| 090 Pic Royo 3121m | ||
| 091 Pic de Malpas 3109m | ||
| 092 Pic Bom 3006m | ||
| i) Zona Aneto-Maladeta | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 093 Pic d'Alba 3118m | ||
| 094 Dent d'Alba 3136m | ||
| 22 Punta Delmas 3170m | ||
| 095 Pico Mir 3185m | ||
| 096 Pic Sayó 3220m | ||
| 097 Pic Cordier 3254m | ||
| 098 Pic le Bondidier 3185m | ||
| 099 La Maladeta 3308m | ||
| 100 Pic Maleït 3350m | ||
| 101 Punta Astorg 3355m | ||
| 102 Pic del Mig 3346m | ||
| 103 Pic de Corones 3293m | ||
| 104 Aneto 3404m | ||
| 105 Espatlla d'Aneto 3350m | ||
| 106 Tempestats 3290m | ||
| 107 Margalida 3241m | ||
| 108 Russell 3205m | ||
| 23 Russell Sud. 3201m | ||
| 109 Molieres 3010m | ||
| 110 Vallhiverna 3067m | ||
| 24 Tuca de les Colobres 3062m | ||
| 111 Pico Aragüells 3037m | ||
| 25 Agulla Haurillon 3035m | ||
| 26 Agulla Cregüeña 3005m | ||
| 27 Agulla Juncadella 3015m | ||
| 28 Agulla Franqueville 3065m | ||
| 29 Agulla Tchiatcheff 3052m | ||
| 30 Agulla Argarot 3035m | ||
| j) Zona Besiberri-Estats | ||
| CIMS | AVANTCIMS | |
| 112 Besiberri Nord 3014m | ||
| 113 Doble Ressalt 3003 | ||
| 114 Besiberri Sud 3030m | ||
| 115 Comaloforno 3033m | ||
| 116 Punta Célestin Passet 3002m | ||
| 117 Punta Alta 3014m | ||
| 118 Sotllo 3073m | ||
| 119 Montcalm 3077m | ||
| 120 Pic Jacint Verdaguer 3128 | ||
| 121 Pica d'Estats 3143m | ||
| 31 Punta S.E. 3114m | ||
| 32 Redó de Canalbona 3004m |
Zerrenda honen jatorria Buysek, Jean Garnier eta Robert Olliveren bitartez, piriniozale frantziar eta espainiarrak jartzen ditu bere inguruan, hauek, bi urteren buruan tontor berriekin osatuko dituzte behin betirako Pirinioetako hirumilako zerrenda izan nahi dena. Hau izango da "Hirumilako Taldea".
Muntanyako artikulu honen erreakzioa, 1987ko otsailan Jordi Iranzo i Lopezek erantzuna idazten dut zeinena argitaratuko da Muntanya 760 zenbakidunean 1988ko abenduan. Iranzok idazten dituuen izenak Buysek aipatzen ez dituenak: Erdiko Culfreda, Posetseko bi puntak (Ipar Posets), Espadasen bi puntak, Forquetan bi puntak, Quaïraten bi puntak, Mendebaldeko Perdigueroa eta Perdigueroko Mugarria, Mamy eta Lacq puntak. Gainera gehitzen du 1970eko uda Ordesan mendizale frantziarra 60 urtekoarena ezagutu zuela zein ez zion bere izena esan eta hirumilako guztiak igo zituela eta 30.hamarkadan zehar Pirinioetako hainbat lehenengo igoera parte hartu zituela ¿Jean-Victor Parant?
FTer (Fidelek itzuli du)
