Aragoiko Mendizaleen 1968 ko urtekariaren hirumilakoen zerrenda.

Juan Buyseren liburuan "Pirinioetako hirumilakoak" aurreko zerrenden laburpena agertzen da. horien artean, egilea zur eta lur geratzen da, 1968an Aragoiko Mendizaleen argitutako zerrenda aurkitzeagatik,batez ere han bertan azaltzen diren mendi tontorragatik. Ikusi dugu nondik datorren Buyseren harridura da (ikusi Almarzaren zerrenda).Alberto Martinez Enbidek aipatutako zerrendaren kopia bat bidali digu. Ez dugu uste bere konfiantzaz abusatu dezagunik hemen idaztearren.

Erlazio hau ikusi ondoren, aintzat hartu behar dugu 1968koa dela, ez da harritzekoa Buyse aho zabalik geratu dela eta esaten duela:"Erraz da iruditzea zenbat zalantza sortuko xaio airakurleari hainbat zentzugabekeria ikustean.kontura gaitezan gaur arte 22 urte pasatu direla zerrenda argitaratu denetik.Ez ote da argitaratze dataren akatsaren bat izan? (1990eko argitalpenaren 128.orrialdean).

Ez dago akats argitalpenaren data,1968ko Aragoiko Mendizaleen 4. aldizakaria, baina bai Buysek hartutako hipotesian;izan ere 1932ko Almarza zerrendaren kopia da.Kalko egin zuenak ez zuen kontuan hartu Almarzaren zerrenda mugatuta zegoela Aragoiko hirumilakorekiko eta eremua Pirinio osora zabaldu zuela. Gehitu dezagun 1932an tontor zerrenda onargarria dela inola ere ez da 1960rako. Buysek,zalantzak izan arren, ontzat eman zuen zerrendaren data. Aragoiko Mendizaleek,oraigo honetan, dezente sartu zuten hanka.

1968an Aragoiko mendizaleek argitaratu zuten zerrenda.

FTer (Fidelek itzuli du)

Hirumilako mamuak Hego-Hego Mendebaldeko Campbieil edo Lentilla Tontorra.

Campbiel tontorra (3173 m ) hirumilakoetariko errezena da igotzeko,Robert Ollivierek esaten du mandoaren bizkarrean tontorra lortu litekeela. Bere tontor zabalak Pirinioetako ikuspegietariko onena eskaintzen du. Ez du uste, 1848ko kanpaina topografikan zehar Loupot Kapitainak mendi honen tontorrera lehenengoa igotzean izango zenik, baina lehenengo igoera dokumentatua da.Mendi honen hego muturra bigarren mailako muinoak hiru haran menperatzen dituena: Cap de Longoa,Piau-Engalykoa eta Campbieilekoa. Mutur horretan Cap de Long Hourquetteko igotzen den ertza Lentillakoarekin elkartzen da. Horri Lentilla tontor edo Hego-Hegomendebaldeko Campbieil deitzen zaio.Pascal Ravieren liburu berrian "L'aventure du Néouvielle" lentilla (arveja, vicia pyrenaica) landare belarkara igokaria dela eta dilista antza duela esaten da Campbieil haranean, Gedreko isurialdea, naro izanik.

Mendi honen historia hirumilako tontorra kontuan hartzeko, Guadiana ur-ibilgu jarraitzen dela dirudi, batzutan agertzen eta batzutan desagertzen dela adierazpen garbia eman gabe.Era berean, tontor nagusiaren izena duda mugan dago Campbieil eta Badeten artean. Aipatu behar da Badet tontor hurbilari gauza bera gertatzen zaiola.Gainera, 1927an" Commission de Topographie et de Toponymie de la Fédération de Sociétés Pyrénéistes ak agintzen zuen Camp Biélh izena erabiltzeko.

Robert Ollivieren "Guide des Pyrénées Centrales. Vol II" Campbieilhen hegoaldeko tontorra aipatzen zen altuerarik gabe.1975ean Sabino Echeandiaren hirumilako zerrenda Pyrenaica aldizkarian Lentilla tontor bezala 3066 m. agertu zen . Gero 1978an J.M.Feliuren bigarren zerrendan Lentilla bezala eta 3256 m. 1980ko Jolfreren zerrendan ez da agertzen hau "Revue Pyrénéenne"n argitaratu zen. Buysek 1986ko "Muntanya" aldizkarian agertutako bere lehenengo zerrendan jada Lentilla tontorra biltzen du, nahiz eta 3044 metroko altuera eman, datu hau IGN frantziarren mapatik atera zuen; hori dela eta,Lentilla tontorra ertz betean kokaturik dago.Halaber, 1988ko "Pyrénées"aldizkarian eta bere lehenengo liburuan bai erderaz bai frantsesaz ere agertzen da HHM Campbieil izenarekin eta 3157 m.

HHM Campbieil edo Lentilla Cambieil tontorretik ikusita (Egilea: Jesús Mari Linaza)

Orduan ustekabea agertzen da Buyse liburuaren hirugarren argitalpenean zerrendatik at dago, bere egilaren arabera gorunea eskasa zuelako Campbieil tontor nagusiarekin alderatuz.Gainontzeko koten zerrendan baztertzen da 1049 zenakidunarekin.1996ko Miguel Anguloren liburu bildumak"Pirinioak 1000 igoerak.III.alen" ontzat ematen du desagerpena. Miquel Capdevila ez dago ados horrekin eta horrela esaten du 1997ko bere liburuan "Hirumilakoak 30 egunetan", non tontorra mantentzen duen. 2004 urtean Desnivel argitaletxeak Lluis Borrasen "Pirinioetako hirumilakoak.gida praktika.213 tontorrak. Fitxa teknikak" liburua argitaratzen du. Honetan Buysaren hirumilako zenbakia,212, batean gehitzen da. Hala da, berriro HHM Campbieil agertzen da. Horretatik 213. hirumilakoa dator. Zenbaki honek hainbat piriniozale harritu du. Luis Alejok "3000ko Gidan" Campbieil aurrez tontorra aipatzen du.

Campbieil tontorra Lentillatik (Egilea: Jesús Mari Linaza)

2010ko abuztuaren hamarrean, Jesús Maria Linazak HHM Campbieilen goragunea neurtzen du gpsgailuz. Hau 18 metrokoa izan zen eta tontorrerako altuera 3165 m. izan zen.

Hurrengo esteka ekintza kontsulta daiteke:
Campbieil SSW o Lentilla.

Datu teknikok:

Campbieil...... 31T x:264527 y:4741943 z:3182m
Lepoa........ 31T x:264333 y:4741723 z:3147m
Lentilla....... 31T x:264302 y:4741609 z:3165m

Frantziako IGNaren kartografiak punto honi 3157 metroko altuera ematen dio.

FTer (Fidelek itzuli du)

HIPOLITO MAESO RUEDA.

3000 metroko zifra magiko eta apetatsuak hainbat mendizalek, Pirinioetako mendikatea liluraturik, zifra borobila duten tontor guztiak lortzen saiatu direla egin du.Piriniozaletasunaren hasieratik zerrenda asko izan dira. Baina gaur egun lleidako Centre Excursionistaren zerrendarekin batera Buyseren 212 hirumilakoa dago. Mamu harrapatzaile taldea zerrenda hau osatzen saiatzen da. Buyseren taldeak proposaturiko arau objektibo bakarra erabiliz: gutxienez 10 metroko gorunea izan dadila. Arau hau kontuan hartuta tontor "berriak" aurki edo aipatutako gorunea bete ez dutenak ezaba ditzakegu. Hau dena, GPSgailu herrikoiek ematen diguten erreztasunari esker altuera neurriak egiteko.

Gero eta mendizale gehiagok Pirinioetako hirumila metro gorako tontorrak igo dituzte. Batzuek azpimarratzeko meritua lortu dute Jordi Farre eta Jesus Almarzak, CELko kideak, 1998an zehar lortu zituzten. Marta Alejandrek, bi mendizalekin batera, 52 egun jarraian, 2010ko iraila eta urrian bitartean, lortu zuten.

Alde batetik, 2005ean Javier Fernándezek 16 urteko mutil valentziarra hirumilako zerrenda bete zuen. Beste aldetik Tartareuko (Lleida) Lluis Garrafe "gaztea" zerrenda bukatzear dago ¡80 urteekin!.

Baina blogean sarrera hau Hipolito Maeso alpinistari eskaini nahi diogu. madrildarra jaiotzez, baina piriniozale adopzioz, sekulako igoera eta eskalada asko ez ezik gure ustez balentria berdintzeko zaila ere egin zuen, hau da, 34 egun jarraian zerrendaren 212 hirumilako egin zituen, osorik oinez eta gehienak bakardadean.

Hipolito Maesok, 1999ko udan, 50 urte bete zituen urtean, igoera guztiak egin zituen eta erakutsi zigun ez zela mendilerro exotikoetara joan behar lehenego mailako balentria alpinistikoa egin dezan. Bere ibilbidearen kontakizuna berak argitaratuko liburu batean agertzen da "Que bonitos son los Pirineos", gaur egun nahiko zaila da liburu hori aurkitzea.

Zoritxarrez, bost urte beranduago, 2004ko uztailean, Hipolito Maeso Roberto Vazquezekin batera hil zen Alpeetako Dufour tontorrera igo ondoren. Jaitsiera ekaitz gogorra eta haize bolada bortitzek harrapatu eta betirako eraman zituzten.

Oraindik Pirinioetan egin daitezkeen balentriaz gain hirumilako zerrenda osatzeko ekarpenez azpimarratu nahi ditugu. Horrela, aipatutako liburuan hainbat azalpen agertzen dira hirumilakoei buruz. Clot de la Hount-eko orratz misteriotsuez, konturatu gabeko zapaltzen diren tontorrez (hamar metroko gorune ote dute?),212ko zerrendan Lentilla tontorra edo HHM Campbieil ez sartzeaz, Pale Crabouneseko hiru tontor posiblez, Lezateko ertzean dauden orratz batzuen garrantzi eskasaz, Argaroteko bi tontorrez ( Alpina argitaletxeko mapa berrian agertzen direnak eta mamu harrapatzaileok hirumilako berria baieztatu duguna) edo non dagoen Goiko Russellen benetazko tontorraz.

Hipolito Maesok idatzi zuen liburuaren azala bere ibilbidea kontatuz.

Liburu bereko kontraportada.

Zalantzarik gabe, mamu harrapatzaileen taldean parte hartu balu ohore handia izango litzatekeen guretzat.

Carles (Fidelek itzuli du)

HIRUMILAKO MAMUAK:HEGO EKIALDEKO ALGAS

Panticosako bainuetxearen gainean kokatzen diren mendiek betidanik toponimia nahasia izan dute. Baliteke Sallent eta bainuetxetik ikusita eskaintzen dituzten itxura ezberdinak izatea, bere identifikazio zaila izanik. hau gutxi izango balitz bezala aitzindari frantziarrek egin zuten tontor izenen interpretazioak ez zuen batere lagundu. Adibidez Argualas tontorrari deitu zaio: Algas, Arollas, Aruales; Garmo Negrori: Aruales, Arnales,Pundillos eta Algas gixajoari, bainuetxetik ikusten ez duena; baina tontorrik deigarriena dena Sallentik ziur aski aurreko guztiak eman zaizkiola. Honekin batera pico de la Bandera tontor seinalatua da Karmengo ama birjinaren eguna, Uztailaren 16a, tontor honetan Argualasen igoera ospatzen zen banderatxo bat ipiniz tontorrean.

Argualas tontorra, talde honen malkartsuenik, Argualas tontorrarekin lotzen da ekialdetik mendebaldera doan gandor zorrotzaren bidez. Horretan bi erdiko tontor irten dira. Algasetik gertuena, bien arteko garaiena, Buyseren gainontzeko koten zerrendan 1010. zenbakidun agertzen da. Algasetik ehun metrotara kokatzen da.

2007ko abuztuaren 15ean, Joseba Calzada Ipar Algasetik Argualasera doan gandor osoan ibili zen arroil eta orratzak neurtuz. Horren ondorioz aipatutako kotak 11,3 metroko gorunea du mendebaldera, Algasen alboa, eta 21,4 metrotakoa ekialderantz, Argualasen alboa, GPs gailuak neurtutako altuera 3022,7 m. izan zen.

Garmo Negro magaletik ikusita Algas-Argualas gandorra(argazkilaria: Joseba Calzada)

Alde honetako xehetasun geografikoa (iturri: SITAR)

Ikus daiteke Algas tontorretik hiru gandor ateratzen direla eta tontorretatik distantzia laburrera hirurek goragune bat dutela.

Hori dela eta, bigarren mailako koten artean Ipar Algas sartu da. Kota honek ez du Buysek jarritako hamar metroko araua betetzen (Algaserantz 7,5 metroko gorunea da) baieztatu da.Argualaseko gandorrean, hemen aipatzen dugu Hego Ekialde Algas eta gainontzeko Hego mendebaldeko gandorra 3007 metroko kota bat dago orain arte neurtu ez duguna baina dirudi hamar metrokotik gertu dagoela, 1008 besteko kota da. Harritzekoa da Algas inguruko hiru sateliten artean gorune gutxiagoa aukeratuko litzatekeela zerrendan agertzeko, Ipar Algas hain zuzen ere.

Aipatu behar da Aragoian proposatuko izena Algas tontorrerako "Algás" dela.

Ekintza kontsulta dezakezu hurrengo estekan:
Hego ekialde Algas.

Datu teknikoak:

Algas S.E. :............. 30T x: 723476 y: 4738826 z: 3022,7
Aragoiko lurralde informazio zerbitzuak 3013,45 metroko altuera ematen du.

FTer (Fidelek itzuli du)

CHAUSENQUEREN ZERRENDAKO HIRUMILAKOAK(1854)

Vincent de Chaunsenquek(1782-1869), XIX. mendearen lehenengo erdian, Ramond-ek eraginda, itsatsotik itsasora Pirinio frantziaren esplorazio zehatsa egin zuen. Era berean, hurrenez hurreneko guden gorabeherak utzi zintuenean, lurralde espainiarrean ere ikerketak egin zituen. 1824an Vignemalerako ahaleginean, gaur egun bere izena duen tontorra igotzea lortu zuen Petit Vignemaleren gandorra jarraituz, igoera hau ez da ahuntzaren gauerdiko eztula.Zailena egin eta gero ez ziren Pique Longuera pasatzera ausartzen, izotza ez zapaltzeagatik.Garai hartan glaziarrek errespeto handia ematen baitzuten.1847koan Neouvillearen lehenengoa.

1834an Pirinioen osotasunei buruzko lan handia argitaratzen du.1854an eguneratzen du bi aletan:""Les Pyrénées ou voyages pédestres dans toutes les Régions de ces montagnes depuis l'Océan jusqu'à la Méditerranée" izenburupean.Jatorrizko liburuak Frantziako liburutegi nazionalaren webgunean kontsulta daitezke [1.alea] eta [2.alea].

Egia da Chausenquek ez duela hirumilako zerrenda mehatsik egiten, baina bere lanaren eranskinak altitude zerrenda ez mehatsik agertzen da, herri,lepo eta tontorrez osaturik; horretan tontor zenbaki dezente agertzen dira eta horien artean hirumilakoak ere bai. Ezaugarri deigarria da altuerak metrotan eta toesetan agertzen direla neurketaren egilearekin batera. Horregatik, lan bilduma ezin hobea da aurrekotasun aditu batzuek egindakoa.

Balizko kasuan, garai hartan , norbaiti hirumilakoak interesatu balizkio, ez dago zalantzarik zerrenda horretatik bere helburuak atera zituzkeen.Bestalde zerrenda honek argi eta garbi erakusten digu zein egoeratan zegoen mendilerroko altitude goreneko ezaguera garai hartan.Zerrenda honetan falta denak azaltzen du zenbat falta zen artean mendilerroan esploratzeko.

Deigarria da jarraian eskaintzen den tontor zerrendan Peytierek altuera neurri zehatzak egin zituena.Hemen bere lan-geodesikoren profesionaltasuna azaltzen da eta mende hartako bigarren erdian oinarria izango da estatu nagusi frantziarren mapa egiteko. Hau guztien berri eman zuen Chausenquek. Honek esaten du neurririk zorrotzenak Coraboeuf koronel, Peytier kapitaina eta Testu eta Hossard tenienteek egin zituztela, beste batzuek egindakoak ere eskaintzen ditu.
1850an inguru zeintzuk hirumilakoen errolda egin ziren ikus ditzagun.Chausenqueren taula ( bigarren aleko 326. orrialdetik 332. orrialdera) errepikatzen dugu berak idatzi zuen bezala. Altuerak metrotan eta toesetan azaltzen ditugu komentario batzukin batera izenak argitzeko.

Le Mont-Calm	3030m	1580t	Coraboeuf
	3157m	1620t	Reboul
Pique d'Estats	3141m	1612t	Coraboeuf
	3251m	1668t	Reboul
Pique Fourcanade ou Maïl d'Espouïs	2882m	1479t	Peytier
	3058m	1569t	Reboul
Crête de la Maladette à l'ouest des Pics	3171m	1627t	Charpentier	Maladeta Mendebaldeko tontorrei buruzkoa da
Pic Occidental, glacier	3312m	1699t	Peytier	Maladeta tontorra da
Pic de Malahitta, glacier	3354m	1721t	Peytier	Maldito tontorra da
	3483m	1787t	Reboul
Pic Oriental de Néthou, point culminant	3404m	1780t	Peytier
	3580m	1837t	Reboul
	3370m	1729t	Tchihatchef
Pic de Carbious, vallée de Lys, glacier	3177m	1630t	Reboul	Crabioulesetako tontorra
Tuc de Maupas, glacier	3110m	1595t	Peytier
	3148m	1615t	Reboul
Pic Quartau, glacier	3143m	1613t	Peytier	Gourgs Blanc da
Pic Quayrat, glacier	3059m	1569t	Peytier
	3089m	1585t	Reboul
Pic Posets ou Pic Poleto, Val d'Astos, glacier	3367m	1728t	Peytier
	3438m	1764t	Vidal et Reboul
Perdighero, montagne	3220m	1652t	Peytier
Pic Pétard	3177m	1630t	Peytier	Gran Bachimala da
Pic de Hermitans entre le val de l'Asto et Louron	3029m	1554t	Vidal et Reboul	Hermitans izena Gourgs-Blanc-erako ere erabili den arren, hemen Clarabide tontorrari dagokio
Pic de Thou	3023m	1551t	Peytier	Lustou da
Pic de Batoa ou de Biedous, Punta de Souelsa	3034m	1557t	Peytier	Culfreda tontorra Harritzekoa da Suelza tontor honekin nahastea
	3052m	1566t	Vidal et Reboul
Le Mont-Perdu, glacier	3351m	1719t	Peytier
	3436m	1763t	Ramond
Le Cylindre, glacier	3322m	1704t	peytier
	3333m	1710t	Ramond
Pic de la Cascade ou extrémité de la Plateforme, glacier	3276m	1681t	Ramond	Marbore tontorrari buruzkoa da
Le Taillon, glacier	3146m	1614t	Peytier
	3214m	1649t	Vidal et Reboul
Montagne de Troumouse, glacier	3086m	1583t	Peytier	Peytierrek gaurko Troumouse tontor adierazten du erpin geodesikoa. La Munia Baliteke Vidal eta Reboulek punturik gorena adieraztea:La Munia
	3200m	1642t	Vidal et Reboul
Cambielle, montagne, glacier	3174m	1628t	Peytier	Campbieil da
	3235m	1660t	Vidal et Reboul
Pic Long, glacier	3192m	1638t	Peytier
	3251m	1668t	Vidal et Reboul
Neouvieille, montagne, glacier	3091m	1586t	Peytier
	3155m	1619t	Vidal et Reboul
Vignemale, montagne, glacier	3298m	1692t	Peytier
	3356m	1722t	Vidal et Reboul
Pic de Badescure ou Costerillou, glacier	3148m	1615t	Vidal et Reboul	Balaitus da
Pic de Baretous, glacier	3146m	1613t	Peytier	Balaitus ere bai. 1825an Peytier eta Hossardek lehenengo igoera lortu zuten hurrengo urtean egonaldi eginez
Pic d'Arrieugrand	3003m	1541t	Vidal et Reboul	Palas tontorra da
Som de Séoube, montagne	3132m	1607t	Junker	Berriro Balaitus baina hemen 1790an neurtu zen

Ikusten dugu Balaitusi emandako izen ezberdinak Chausenquek tontor ezberdintzat hartzen duela. Hemen aipa liteke Beraldik mendiaren hogeita hamaseiko izen zerrenda ematen duela.Ez da harritzekoa horri lotuta nahastea zenik nagusi, ondoko zerrendetan aurkitu baitugu(UECko zerrenda ikusi).Vidal eta Reboulek hartutako altuerak, gehienetan handiagora, Tarbesen hasierako datuaren akatsa dela eta.

FTer. Fidelek itzuli du

Hirumilako Mamuak: Cap de la Coma de Riufred.

Pirinioetako hirumilako ekialdeagoak Andorrako atarian kokatzen dira.Pica Estaseko mendigune adierazgarrian, Catalunyako mendirik altuena baita.Gutxiko hedadura izanik, hirumila metro gorako eremu hau lehenengotariko bat izan zen esploratzen. Horrela 1825ean, Frantziako mapa egiteko,Coraboeuf eta Testu Montcalm-era joaten dira; izan ere, tontorrean lehenengo mailako erpina kokatzen dute.Han bertan "Izotz txiki aroaren" une gorenean aste osoan zehar etengabeko elur-ekaitzak pairatu zituzten bere kanpin-dendatik atera ezinik.1864an Russellek Pica de Estats bisitatu zuen, baliteke aipatutako bi ofizial geodesikoek lehenago bisitatzea , zeren Montcalm-etik Pica de Estatsera distantzia laburra eta sarbide erraza baita.Beraldiaren ustez geodesikoen igoera Montcalmera lehenengo dokumentaua da baina Alain Bournetonek bere artikuluan "Deux siècles d'ascensions au Montcalm-Pique d'Estats" argitaratzen du Candolle botanikoaren memoria bidaiaren arabera, honek 1807ko uztailaren 17 an Montcalm tontorra lortu zuen Simon Faure mendi-gidaiarekin batera. Artikulu hau 1999 urtetik 2000 urtera argitaratu zen lau zatitan, Pyrénées aldizkarian 200 zenbakidunetik 203 zenbakidunera hain zuzen ere.

Montcalm eta Pica de Estatsen arteko tontorrak gandor guztiz etzan da.Honek ekialdera Riufreteko goi-ibarra eta mendebaldera Estatseko Cometa banatzen ditu. Gunerik baxuena Riufret-eko lepoari esaten zaio. Banalerro honetaz arituko gara. Uda garaian harritsuen arteko maiz igarotako bide zabalak bi tontorrak lotzen ditu. Altuera mantentzen ahaleginduz, bideak albo batera uzten du gandorreko muinoa.

1998ko bostgarren argitalpenean gastelaniaz Buysaren liburua "Pirinioetako hirumilakoak" 54.atalan (537. orrialdean) iradokizu erregistoa agertzen da. Bigarren puntuan, Castellar del Valleseko Josep N Torrasek 3041 metroko kota baliozkotzat ematen du eta IGN-Faren arabera Riufred lepotik gertu dago. Buysaren zerrenden barruan muino hau 1117 zenbakidun gainontzeko kota agertzen da, IGN frantziarrak 3041 metroko altuera ematen dio kota honi.Luis Alejosek kota hau gainetik aipatzen du Pirinioetako hirumilakoen gidan.

Aipatutako Alain Bournetonen artikuluan [Pyrénées nº 202, p.133], egileak proposatzen du 3041 metrotako kotari Simon Faure izena eman zaiola eta birbataiatzea Verdaguer Tontorra Candolle Tontorra izena emanez. Honekin batera esaten du kokapen bat bilatu behar del Coraboeuf eta Testa izenak iraunarazteko. Era berean, Gabarrou izena gehiegi erabiltzea dela, batez ere 1932 urtetik baino lehenago d´Ussel eta Arlaud Pica d´Estats ekialdeko ertzatik ibili ziren, hauxe da Pere Gabarro baina aurrekoa. Aipatu behar da tontor bikotzaren lehengo bisita, non geodesiko erpin kokatu zen, militar espainarrek egin zutela.

2007ko azaroan,Castellar de Valleseko Centre Excursionistaren aldizkariak, 470 zenbakia 14.orrialdean, alegia, Josep M. Torrasen artikulua argitaratzen du, non 3041 metroko kotara bisita deskribatzen duen. Honetan Buysek ezarritako irizpideak hirumilakoak onartzeko soberan betetzen duela ziurtatzen du.

Mamu-harrapatzaileak kota hau, mendiguneko batzuekin batera agendan geneukan baieztatzeko, 2008ko martxoaren 13an Lluis Montanen e-posta jaso genuenean aipatutako artikulua azpimarratuz.Hau eskertzen dugu.

Era berean, FEECaren Vértex aldizkaria 2008ko març-abril 217.zenbakia zuzendaritzako gutun atalean (4.orrialdea) Josep M. Torras Hometen mezua agertzen da Un nou tresmilaren izenburuarekin. Mezu honetan laburki adierazten du hirumilako berria dela

Cap de la coma de Riufred Montcalmetik (Argazkilari: Lluís Muntan)

2009ko abuztuaren 20an Joseba Calzada toki honetara abiatzen da eta bisita honi dagozkion GPS neurriak hauxe dira: kota honentzako altuera 3044,6m. (IGN-Faren arabera 3041 m.eta ICCaren 1:5000 kartografiak 3040,3 m. ematen dizkio mendi honi).Montcalm-en aldetik, hau da iparraldera, Riufret lepoak(2978 m.) gorunea markatzen du eta Pica de Estatsen aldetik GPSak 14,2 metroko gorunea ematen du(ICC 1:5000 eskalaren arabera 10,7 m. dira).

ICCaren kartografia 1:5000 eskalan

Puntu honetako Josep M Torrasek aukeratutako katalan izena Cap de la coma de Riufred, puntu hau guztiz Ariegeko departamentuan kokaturik dagoenez: Cap de la coume de Riufret.Orain arte dirudien altuerik zehatzena ICCk emandakoa dela 3040,3 metrokoa alegia.

Cap de la coma de Riufred Riufre lepotik ikusita (Argazkilari: Martín Garmendia)

Cap de la coma de Riufred Pica de Estats-etik (Argazkilari: Joseba Calzada)

Hurrengo esteketan ekintza kontsulta dezakezue:
Cap de la coma de Riufred.
Cap de la coma de Riufred Soulcemgo urtegitik.

Datu teknikoak:
Cap de la coma de Riufred :............. 31T x: 369093 y: 4725470 z: 3044,6
Cap-Pica de Estatseko lepoa :............ 31T x: 368983 y: 4725431 z: 3030,4

FTer (Fidelek itzuli du)

HIRUMILAKO MAMUAK: MALAVESINAKO IPARRALDEKO ORRATZA.

Besiberriko mendiguneari Montarto izena eman zioten aurreneko esploratzaileek. Hau osoa Kataluniako lurraldean kokatzen da, Aran bailaretik hegoaldean aurkitzen da Noguera Ribagorzanako isurialdean.Eremu honetan, hirumila metro gorako tontorrak lerrokatzen dira iparraldetik hegoaldera doan gandorraren orientazioa ia ezin hobea izanik. Mendebaldean Besiberriko haranak drainatzen du, eta ekialderantz Malavesinako isurialdea zeinak Cavallers-eko urtegian ibairatzen duen Riu Maloko sakanetik.Hegoaldean Caldaseko Capceresek Gemenako bailara eta Coma lo Formoko sakana banatzen dituzte, azken honek Toreko Nogeran ibairatzen du.

Hego Besiberri eta mendiguneko tontorrik altuenaren artean, Coma lo Formo alegia, gandor zorrotza dago, non Hirumilako Taldeak bost orratz identifikatu zituen. Hauek ez ziren katalogoan sartu (Luis Alejos. Guía de los 3000m. Sua Edizioak, Bilbao, 2005) 1111tik 1115era gainontzeko kotak dira. Miguel Angulok orratz hauen batzuk aipatzen ditu Pirinioak 1000 igoerak 4.alean.

Nork eskalatu zuen gandor osoa lehenengo aldiz?. Ez dakigu. Gandor honen muturretako tontorretara lehenengo igoerak izan ziren: Coma lo Formora hegoaldetik militar espainiarrak igo ziren 1857an; Hego Besiberrira mendebaldetik Packe eta Dashwood igo ziren 1866an. 1919ko abuztuaren 2an bi tontorren arteko zeharkaldia Estasén, Giró, Feliu, Canals eta Herzogek egin zuten, ekialdeko elurtegitik orratzak ekidinez( 1920ko CECaren aldizkaria).1926ko uztailaren 31n Arlaud eta bere lagunek orratzak saihestu zituzten mendebaldeko biretatik(Arlauden karnetak).

Coma lo Forno Hego Besiberritik (argazkilaria: Jesús Mari Linaza)

2008ko abuztuaren 13an gandor osoan zehar ibili zen. Iparraldegoa den orratza, Hego Besiberritik gertuena, 1111. gainontzeko kotak iparralderantz 17 metroko gorunea eta hegoalderantz 27koa dituela hartutako neurritan ikusten da. Horretaz gain, hegoago den orratza, Coma lo Formotik gertuena, 1115. gainontzeko kotak iparralderantz 31koa eta hegoalderantz 9koa ematen ditu.

Malavesinako Ipar orratza jaitsiz hego gandorretik (argazkilari : Josu Linaza)

Malavesinako Hego Orratza eskalatuz iparraldetik (argazkilari: Josu Linaza)

Malavesinako orratzak behin-behineko izena hartzen dugu multzo osorako. Kataluniako kartografiko instituaren arabera, 1:5000 eskalako serian hain zuzen ere, Hego Besiberri eta Coma lo Formopean dagoen arroak eta laku txiki batean ibairatzen duela Riu Malo sakanetik Malavesinaren izena ematen zaio.

Hurrengo estekan kontsulta dezakezue ekintza osoa:
Mendietatik : Ipar Besiberritik Celestin Passetera gandorra

Datu teknikoak:
Ipar erdi Besiberri Simó Gailurra :........ 31T x: 321717 y: 4718954 z: 3000
Hego erdi Besiberri Jolís Gailurra :....... 31T x: 321657 y: 4718878 z: 3001
Hego Besiberri :......................... 31T x: 321725 y: 4718199 z: 3024
1111. mendi lepoa-Hego Besib :................ 31T x: 321754 y: 4718153 z: 2997
1111.Kota :............................. 31T x: 321768 y: 4718111 z: 3014
1111. mendilepoa Comaloformo :.............. 31T x: 321798 y: 4718032 z: 2987
Coma lo Formo orratza1115.mendilepoa :................ 31T x: 321835 y: 4717945 z: 3018
1115. mendilepoa_Coma lo Forno :................. 31T x: 321842 y: 4717940 z: 3009
Coma lo Forno :......................... 31T x: 321874 y: 4717929 z: 3031

FTer (Fidelek itzuli du)

Unió Excursionista de Catalunya-ren hirumilako zerrenda (1935)

Hirumilako zerrendarik zaharrentzat dauka eta horrela Buysek aipatzen du bere liburuan.Hau ez dela egia ikusi dugu (ikusi Almarzaren zerrenda).Are gehiago ezin da zerrendetzat hartu.

1935ko ekainean Unió Excursionista de Catalunyak,UEC, bere aldizkari osoa Pirinioetako hirumilakoen gaiari ematen dio.Sarreran tontor hauen gorespen-idazkera egiten da esanez Pirinioetan mendizaletasunaren adiezgarririk handiena dela.Baina gauzak Catalunyara bakarrik emango du: "Per fer l'elogi del Pirineu hem cercat i us detallem les màximes alçàries..." (Pirinioetako laudorioa egiteko mendirk altuenak bilatu eta zehaztu dizuegu...). Eta holakoa da,aldizkariaren lehenengo orrialdetan Katalunian hirumila metrotik gora diren tontorrak jasotzen dira. Hau da zehats mehatzekoa izan nahi duen zerrendak eta soilik bost tontor ditu.Garai hartan Frantzian mapak, bibliografia, eskarmentu metaturik bazegoen, baina hegoaldeko isurialdea mendiaren ezagupena artean eskasa zen. Poliki poliki bidea egingo da.

Hirumilako katalanen zerrenda horri, atzeko orrialdetan Pirinioak osoan igo daitezkeen hirumilako lista gehitzen zaio, hau ez da zehats-mehatsekoa izango, izan ere izenburuan agertzen da "Diversos cims de tres mil metres del Pirineu Catalá, Aragonès i Francès", "Zenbait tontor...", ausaz aukeratuko balute bezala. Argi da tontorrik adiezgarrienak agertzen direla, baina ematen du gehiegi ez dela zehaztu izan nahi, baliteke ziurtasun ez jakitea bera izatea?.Adibidez, zerrenda katalanan Montcalm (3080m.) Pica d´Estats-ekin batera Pallars Sobirako medilerrorik garrantzitsuena dela aipatzen da, Montcalm berriro ez da agertzen ez du ezta sarrera propia ere, ez tontor katalanen artean ezta gainerakoen ere.

Aldizkariaren ezaugarri bat, bi tontorren zerrendetan, izena eta altuera ez ezik kokapena ,tontorrera iristeko bide arruntak, aterpe eta ordutegiak ere aipatzen dira. Dirudi antzinako eta seguraski mendiko gida desiratua erabili nahi zutela. Aldizkari osoak argazki iruzkinekin ditu egileak izanik: A. Miró, R. Escayola, J. Ventura y Ll. Trabal. Osterantzean, artikuluaren egilea ez da aipatzen.

Orrialde bikoitzean Eserako goi-ibar eta Malditos mendien ikuspegia, beharbada Benasque Portillonetik marraztuta (ezezaguna).

Bi zerrendatan agertzen diren tontorrak errepikatzen ditugu erabilitako altuera eta grafia errespetatuz.

Hirumilako katalanen zerrenda (5):

PICA D'ESTATS	3141 m
MULLERES, TUC DE	3005 m
BECIBERRI	3020 m
COMOLO FORNO	3005 m	Fijatu behar da altuera gutxiago duela Beciberrirekin alderatuz.Hasieran mendilerroko tontor batzuen altuerak ez zeuden oso argirik.
COMOLO PALES	3007 m	Gaur egun Punta Alta deitzen diogu tontor horri.

Pirinio osoko hirumilako batzuen zerrenda (39):

ANETO, PIC	3404 m
ARAGÜELLS, PIC	3037 m
BALAITOUS O MARMURET	3146 m
BECIBERRI, PIC	3007 m
CABRIOLES, PIC DE	3115 m
CASCO	3006 m
CILINDRE	3327 m
COMOLO FORNO	3005 m
CORONAT O CORONES, PIC		Altuera ez da aipatzen jakin ez delako.
CRISTALL, PIC DE	3150 m	Aldizkariaren arabera Deabru Gandorrean kokatzen da.
D'ALBA, PIC	3096 m
D'ALBA, DENT	3114 m
GABIETOU, PIC DE	3033 m
GORGS BLANCS, PIC DELS	3114 m
INFERN, PIC DE L'	3125 m
LITEROLA, PIC DE	3145 m
MALADETTA OCCIDENTAL	3312 m
MALADETTA ORIENTAL	3204 m	Ematen du bi MALADETTAS-en altuera trukatuta dagoela.
MALPAS, PIC DE	3110 m
MARBORE	3253 m
MONT PERDUT, PIC DE	3352 m
MULLERES, TUC DE	3005 m
MUNIA, LA	3150 m
PERDIGUERO, PIC DE	3220 m
PIC DEL MIG	3354 m
PICA D'ESTATS	3141 m
PORTILLO D'OO, PIC DEL	3130 m
POSETS, PIC DE	3367 m
PUNTA ALTA	3007 m	Ikusminez izen modernoa agertzen da: COMOLO PALES
PUNTA D'ASTORG	3354 m
RAMOND, CIM DE	3248 m
ROYO, PIC DE	3145 m
RUSSELL, PIC	3201 m
SERRE MORENE	3114 m
TAILLON, PIC DE	3146 m
TEMPESTATS, PIC	3289 m
TRAMOUSE	3066 m
VALIBIERNA, PIC	3047 m
VIGNEMALE	3298 m

Azpimarratzekoa da Punta Alta eta Comolo Pales izenarekiko agertzen den zalantza. Tontor bera bada ere (Buysek bere liburuan aipatzen ditu bi tontor ezberdin izango balira bezala). Ezin da onetsi bi zerrendatan Besiberriri ematen dion altuera, bietan ezberdina da. Dudarik gabe, Hegoaldeko Besiberrira igortzen du, izan ere, zerrenda katalanaren ibilbideak Besiberriko harana eta Avellaners-eko lepoa aipatzen du. Gero zerrenda orokorrak aurreko ibilbidera igortzen du (hemen Buysek, Iparraldeko Besiberri eta Hegoaldekoa aipatzen ditu, baina aldizkariaren inoiz ez da hori esaten );harritzekoa da zerrendan Pic de Cristall agertzen denean esanez Deabruko gandorrean kokatzen dela; ez dugu berririk hirumilakoa sailkatu denik; gainera bera altuera Balaitous berarena baino handiagoa da.

Orokorrean zerrendak 39 tontor ditu, Buysek 41 zenbatzen ditu badakigu non dagoen aldea. Esatekoa da garai hartarako hirumilakoaren kantitatea oso eskasa dela, 1932ko Lorenzo Almarzaren listarekin konparatuz, horretan 57 tontorrak sailkatzen dira, denak aragoiak. Argi da ez dela zerrenda osorik egin nahi; nahiz eta gainetik Montcalm aipatu gero ez da zerrendan agertzen. Areago, mugatik at ezta tontor frantziar bat agertzen.

Horregatik, ez dago esaterik lehenengoa izan denik; ezta zerrendarik ere ez. Esan daiteke baliteke hirumilakoei buruzko mendiko lehenengo gida izatea.

Mila esker Carles Giné-Janeri aldizkariaren kopia bat emateagatik Centre Excursionista de Catalunyako liburutegitik aterata.

FTer .( Fidelek itzuli du)