martes, 9 de marzo de 2010

GORAGUNEAREN ARAZOA.

Edozein mendilerroren edozein zerrendak arazo larria aurkitzen du: izaditik datorren dena sistema kaotikoa da. Zerrenda baten premisa ikasitako unibertsoa antolatzea da eta bere izaera baitan, kaosaren antolatzea ez da batere erraza.

Sistema hauek ezaugarri batekin datoz: urrutitik ikasitakoek ematen dute ordena dutela non puntu nabarmaenak erraz antzematen diren. Hurbildu garen neurrian, hau da, neurketaren eskala xehetasun gehiago egiten denean, urrutitik ikusten genuen ordenak elementu antzekoak ditu. Egia da garrantzi gutxiagoak direla, baina errealak azken finean. Horrela infinituraino jarrai gintezke. Sistema kaotikoei buruzko ikerketa berrietan, hauek grafikakalki fraktalen bidez irudikatzen dira. Mendilerroa fraktal baten adibide argia da. Soilik, eskalari muga bat jarriz gero, interesatzen zaizkigun elementuak zenba genitzake.Eskala honetako edozein aldaketa kontuan hartu behar diren elementuak aldatuko dira.

Hau jakinik, argi eta garbi ikusten da non dagoen koxka mendi zerrenda egitean. Mendiaren definizioa erabilitako eskalarekin batera aldatzen da. Munduko mendi zerrenda batean Pirinioetan bi dozen mendi baino ez lirateke agertuko.Baina, Pirinioetako mendi zerrenda baldin bada, ehunekoak izango lirateke. Zehazten dugun heinean, bigarren mailako mendiak gero eta garrantzitsuagoak dira. Pirineismoa hasi zen geroztik mendietako punturik garaiena lortzen ahalegintzen da. Horregatik, punturik altuenak ikertuko ditugu. Aurre-pirineismo denboraldi luzean zehar, Midi d´Ossauri ematen zitzaion izena urrutitik ikusten zen bi tontor nagusiak nabarmentzeko erabiltzen zen: Jean eta Pierre. Inori ez ziztzaion tontor horretaz ezer gehiago interesatzen. Pirineismoarekin batera, mendi hori esploratu zen eta bi puntu garaienaz aparte hainbat puntu berriak agertzen dira: Pointe d´Aragon, Pointe de France, Aigulle Jean Santé, Doigt de Pombie, Main de Pombie, Piton Sud-Est...Mendia ikusten da beste eskala ezberdin bat erabiliz.

Gure ibilibidean jarri dugun muga altuera, hirumila metrokoa ,garrantzi gutxikoa dela jakinarazi behar da. Pirinioetako bimilakoak edo tontor guztiak zenbatzean gauza bera gertatuko litzateke.

Historikoki Pirinioetako hirumilakoek garrantzia hartu dute aurreko piriniozaleek aipatzen dituztenean. Zerbaitek izena duena existitzen da. Askotan, izen izateak es du zer ikusirik nagusitasun orografikoarekin, baina bai mendia bataiatu zuen pertsonaren animorekin. Lorenzo Almarzaren lehenego hirumilako zerrendan tontor nagusi batzuk falta badira ere, hala nola Culfreda edo Batua, Pico de Infierno-ren hiru gailurrak aipatzen dira. Arazoia?. Mendi honetako Russellek egindako deskribapena.

Oinarri honekin es da harritzekoa hirumilako zerrendak egiten dituztenen arteko eztabaidak oso arruntak direnik. Orografiak ez du laguntzen eta gizakien iritzi desberdinak ez dira erreferentzirik onena adostasun lortzeko.

Orduan zentzuzkoa dirudi, parametro neurgarria aukeratzea eta aldi berean behaketaren beheko muga erabilgarria izatea . Zerrenda ezberdinek hainbat parametro proposatu dute, adibidez, altuera, isolamendua, nagusitasuna,...baina badago bat zerrenda guztietan errepikatzen dena: GORAGUNEA, hau da,hartutako gailurraren eta arrakala edo leporik garaienaren arteko altueraren aldea eta tontor altuagoa lotzen duena.

Buysaren bigarren hirumilako zerrenda agertu arte ez zen gorunea agertu. Honetan 10 metroko goragunea sortu zen. Zergatik hau eta ez beste bat?. Alpeetako laumilako zerrendaren kasuan 30 metrokoa aukeratu zen, garai hartan sokaren luzaera horixe baitzen. Erantzunaren bat susma daiteke. Gorune handiagoak gailur zenbakia nabarmen jaitsiko luke, batzuk izenarekin desagertuz.Tontor batzuek gutxiagatik betetzen dute jarritako araua,bere inguru osoan 10 metroko jaitsiera izatea. Adibidez, Pic Maubic Pic Long-enekin alderatzen bada edo Pico Maldito Punta d´Astorg-ekin konparatzean.Dena dela, Alpeetako zerrendan ere salbuespen aurkitzen dira, esaterako, Courmayerko Mont Blanc-en kasuan Mont Blanc-ekin alderatzean bere desnibela ez da 10 metrotara iristen. Historia eta izena oso garrantzitsuak dira.

Hamar metroko goragunea gutxi dela pentsa daiteke.Baina hori da ikusten dugunaren arabera, muino batek hamar metroko goragunearekin urri dirudi, adibidez Tuca del Collado de Coronas; baina orratz itxura baldin bada, Gendarme del Albaren kasuan,gauza guztiz desberdina da eta honek errespeto ematen du.

Orduan zer daukagu?. Duela berreun urteko pirineismoaren historia bat, denbora honetan aipatutako mendi zerrenda eta faktore neurgarriak Historiaren gehiegikeri batzuk zuzentzen dituena. Hori bai faktore hori zehaztuz gero ematen du, baina aldi berean kentzen du.

Paisaje fractal generado con el programa Terragen.


Fter (Fidelek euskeratu du)